علائم خطرناک مصرف بیش از حد زینک (روی)

زینک (روی)، یک ریزمغذی ضروری برای بیش از ۱۰۰ واکنش حیاتی در بدن، از عملکرد سیستم ایمنی گرفته تا ترمیم DNA است. اما تفاوت ظریفی بین دوز درمانی و دوز سمی آن وجود دارد؛ مصرف روزانه بیش از ۴۰ میلی گرم زینک می تواند به مسمومیت حاد گوارشی، اختلال در جذب مس و تضعیف سیستم ایمنی منجر شود. این راهنما به بررسی کامل منابع غذایی، علائم و درمان های مسمومیت با این عنصر حیاتی می پردازد.

زینک (روی): عنصری ضروری اما خطرناک در دوزهای بالا

زینک نوعی ماده معدنی حیاتی است که در بیش از ۱۰۰ واکنش شیمیایی بدن نقش دارد. این ماده برای رشد، سنتز DNA، درک طعم ها، ترمیم زخم، عملکرد سیستم ایمنی و سلامت باروری ضروری است. در عین حال، مصرف بیش از حد آن، به ویژه از طریق مکمل ها، می تواند عوارض جانبی ناخوشایندی ایجاد کرده و منجر به مسمومیت شود. مقامات بهداشتی، حداکثر میزان مصرف مجاز (UL) زینک را برای بزرگسالان سالم ۱۹ سال و بالاتر، ۴۰ میلی گرم در روز تعیین کرده اند. آگاهی از این مرز مصرف و شناخت علائم مسمومیت برای حفظ سلامت، حیاتی است.

مقدار مجاز، منابع و مسمومیت

مقدار مجاز مصرف زینک

حداکثر میزان مصرف مجاز (UL) زینک برای بزرگسالان ۴۰ میلی گرم در روز تعیین شده است. این مقدار، بالاترین میزان توصیه شده روزانه است که احتمال ایجاد عوارض جانبی منفی را برای اکثر افراد به حداقل می رساند.

منابع غذایی زینک

منابع غذایی زینک شامل طیف وسیعی از غذاها هستند. صدف ها بالاترین میزان زینک را در میان تمام منابع غذایی دارند. سایر منابع غنی عبارتند از:

• گوشت ها: گوشت قرمز (گوشت گاو و بره)، مرغ و ماکیان.
• غذاهای دریایی: خرچنگ، میگو و سایر ماهی ها.
• دانه ها و آجیل ها: تخمه کدو تنبل، تخمه آفتابگردان، بادام هندی و بادام.
• لبنیات: شیر و پنیر.
• حبوبات و غلات: لوبیا، عدس و غلات غنی شده.

مسمومیت با زینک: چه زمانی اتفاق می افتد؟

مسمومیت با زینک هرگز از طریق زینک موجود در غذاها گزارش نشده است.

مسمومیت معمولاً در اثر مصرف بیش از حد مکمل های غذایی (بیش از UL) یا مصرف تصادفی محصولات خانگی حاوی زینک (مانند چسب دندان مصنوعی) رخ می دهد.

مقادیر سمی زینک می تواند از طریق استنشاق بخارات (در مشاغل صنعتی مانند فلزکاری و جوشکاری) نیز جذب شود.

علائم مسمومیت با زینک

علائم مسمومیت با زینک بسته به دوز و مدت زمان مصرف، به دو دسته حاد (فوری و شدید) و مزمن (طولانی مدت و سیستمیک) تقسیم می شوند:

حالت تهوع و استفراغ (علائم حاد)

این علامت یکی از شایع ترین عوارض مصرف دوزهای بالای زینک است. در موارد مسمومیت حاد و شدید، ممکن است فرد در استفراغ خود خون مشاهده کند که شبیه دانه های قهوه است و یک وضعیت اورژانسی محسوب می شود.

درد معده و اسهال (علائم حاد)

مقادیر سمی زینک باعث تحریک شدید دستگاه گوارش شده و منجر به درد شکم و اسهال آبکی می شود. در این حالت، احتمال آسیب به لایه داخلی روده و خونریزی گوارشی نیز وجود دارد که علامت آن می تواند مدفوع سیاه و قیری رنگ باشد و نیاز به مداخله فوری پزشکی دارد.

علائم شبه آنفولانزا (ناشی از استنشاق)

قرار گرفتن در معرض بخارات سمی زینک در محیط های صنعتی می تواند باعث بروز ناگهانی علائمی شبیه آنفولانزا مانند تب بالا، لرز شدید، سرفه، سردرد و خستگی شود.

کمبود مس (علائم مزمن و سیستمیک)

مصرف طولانی مدت زینک در مقادیر بالاتر از UL، جذب مس در بدن را مختل می کند. کمبود مس ثانویه ناشی از زینک می تواند منجر به اختلالات خونی جدی مانند کم خونی سیدروبلاستیک و نوتروپنی (کاهش شدید گلبول های سفید که سیستم ایمنی را ضعیف می کند) شود.

عفونت های مکرر (سرکوب سیستم ایمنی)

با وجود اهمیت زینک برای سیستم ایمنی، دوزهای بیش از حد آن اثر معکوس دارد. زینک اضافی عملکرد سلول های T (از گلبول های سفید کلیدی) را سرکوب کرده و توانایی بدن را برای آغاز پاسخ ایمنی و مبارزه با عوامل بیماری زا کاهش می دهد.

کاهش کلسترول "خوب" (HDL)

تحقیقات نشان داده اند مصرف طولانی مدت دوزهای بالای زینک، سطح لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL) یا همان کلسترول خوب را کاهش می دهد. کاهش HDL با افزایش خطر ابتلا به بیماری های قلبی و عروقی مرتبط است.

تغییر در حس چشایی

مکمل های زینک، به ویژه در فرم های مایع یا قرص های مکیدنی، اغلب باعث ایجاد یک طعم فلزی یا ناخوشایند در دهان می شوند.

گزینه های درمانی برای مسمومیت با زینک

مسمومیت با زینک یک وضعیت اورژانسی است و نیاز به مداخله فوری پزشکی دارد.

مراقبت های حمایتی و کنترل جذب:

• کاهش جذب گوارشی: برای جلوگیری از جذب بیشتر زینک، پزشکان داروهایی مانند مسدود کننده های H_2 یا مهارکننده های پمپ پروتون را برای کاهش تولید اسید معده تجویز می کنند.
• درمان علائم حاد: برای کنترل ناراحتی های گوارشی، داروهای ضد تهوع و استفراغ تجویز می شود.
• درمان علائم استنشاقی: در مسمومیت ناشی از بخارات، داروهایی برای کاهش علائم شبه آنفولانزا و باز نگه داشتن راه های هوایی تجویز می گردد.

درمان شلاته کننده (Chelation Therapy):

• این روش در موارد جدی و شدید مسمومیت کاربرد دارد. دارویی به نام کلسیم دی سدیم ادتات از طریق تزریق وریدی تجویز می شود. این دارو به عنوان یک عامل شلاته کننده عمل کرده، به مولکول های زینک اضافی در جریان خون متصل شده و به بدن کمک می کند تا زینک متصل شده را از طریق ادرار دفع کند.

جراحی:

• اگر فرد به طور تصادفی یک جسم خارجی حاوی زینک (مانند یک قطعه فلزی یا باتری) را بلعیده باشد، ممکن است برای برداشتن فیزیکی آن جسم و جلوگیری از ادامه آزاد شدن زینک، نیاز به مداخله جراحی یا آندوسکوپی باشد.

سخن پایانی

زینک عنصری حیاتی برای سلامت است، اما باید با احترام به حداکثر میزان مصرف مجاز (UL) روزانه (۴۰ میلی گرم) مصرف شود. مسمومیت با زینک، که تقریباً همیشه از طریق مصرف بیش از حد مکمل ها یا محصولات حاوی زینک رخ می دهد، می تواند عوارض حاد گوارشی (استفراغ، اسهال) و عوارض مزمن جدی (کمبود مس، کاهش کلسترول HDL و سرکوب سیستم ایمنی) را به دنبال داشته باشد. مصرف دوزهای بالاتر از UL تنها باید تحت نظارت دقیق متخصص پزشکی انجام گیرد. در صورت بروز علائم مسمومیت، مراجعه فوری به پزشک برای انجام درمان های حمایتی یا شلاته کننده ضروری است.